Gerrymandering w USA – dlaczego to takie kontrowersyjne?

Temat gerrymanderingu, czyli manipulowania granicami okręgów wyborczych, ponownie wywołał gorące dyskusje w amerykańskiej polityce. Choć zgodnie z konstytucją granice okręgów powinny być korygowane raz na dekadę – po spisie powszechnym – w Teksasie planuje się przerysowanie map w połowie tego okresu. Celem nie jest jednak lepsze odwzorowanie zmian demograficznych, lecz zdobycie dodatkowych miejsc w Kongresie dla jednej partii.

Na czym polega gerrymandering?

Gerrymandering to manipulowanie granicami okręgów wyborczych w celu faworyzowania jednej partii politycznej. Proces ten jest częścią szerszego systemu zwanego redistricting, czyli wyznaczania granic okręgów po spisie powszechnym, który w USA odbywa się co 10 lat, aby proporcjonalnie przydzielić miejsca w Izbie Reprezentantów. Władze stanowe decydują, jak dokładnie zostaną wytyczone okręgi – niektóre stany powierzają to zadanie swoim organom ustawodawczym, inne powołują komisje bezstronne lub dwupartyjne, ale w praktyce oba systemy mogą być narażone na manipulacje.

Gerrymandering polega na takim rysowaniu granic okręgów wyborczych, aby maksymalizować szanse jednej partii na wygranie wyborów, zamiast aby odzwierciedlały one rzeczywiste preferencje wyborców – co narusza zasady demokracji. Może przybierać różne formy: „rozcieńczanie” wyborców jednej partii między kilka okręgów lub „skupianie” ich w jednym, aby maksymalizować wpływ w innych. Przykłady obejmują Karolinę Północną, gdzie Republikanie mają 10 z 14 mandatów, mimo że stan niemal równo dzieli się w wyborach prezydenckich, czy Illinois, gdzie Demokraci zdobyli 14 z 17 mandatów dzięki podobnym zabiegom.

Nazwa „gerrymandering” pochodzi od Elbridge’a Gerry’ego, gubernatora Massachusetts z 1812 roku, który podpisał ustawę tworzącą okręg wyborczy o dziwacznym, wydłużonym kształcie przypominającym salamandrę. Określenie to powstało w prasie jako połączenie nazwiska Gerry i słowa „salamander” i szybko stało się synonimem manipulowania granicami okręgów w celu uzyskania politycznej przewagi.

Dlaczego problem narasta?

Republikanie częściej korzystają z gerrymanderingu, a konserwatywna większość w Sądzie Najwyższym w 2019 roku ograniczyła możliwość federalnego blokowania takich działań. Ponadto orzeczenia sądowe osłabiły ochronę wynikającą z Voting Rights Act, która miała chronić prawa mniejszości etnicznych.

Texas w centrum uwagi

Teksas planuje przerysowanie map w połowie dekady, by zwiększyć szanse Republikanów na utrzymanie większości w Kongresie. Demokraci próbują blokować te działania, m.in. opuszczając stan, aby sparaliżować legislaturę. Jednak w Teksasie mid-decade redistricting (przeprowadzanie redystryktyzacji w środku kadencji) nie jest zabroniony, w przeciwieństwie do wielu innych stanów.

Polityczne konsekwencje

Jeśli „wojna o mapy” rozszerzy się na inne stany, Republikanie mogą zyskać przewagę dzięki kontroli nad legislaturami 23 stanów, podczas gdy Demokraci kontrolują 15. Stanami, które mogą zmienić granice, zainteresowani są m.in. Missouri, Floryda i Ohio.

Nie oznacza to jednak gwarancji sukcesu. Historia pokazuje, że w wyborach śródokresowych partia prezydenta zazwyczaj traci miejsca w Kongresie. W przypadku fali sprzeciwu wobec Republikanów w 2026 roku nawet najbardziej sprzyjające granice okręgów mogą nie uratować większości.